Ester Lázaro, astrobióloga: "Creo que existe vida noutros planetas, pero quizáis estamos condenados a non atoparnos"

O fenómeno máis incríble que xurdiu no Universo, sen lugar a dúbidas, é a vida. E a pregunta que todos nos fixemos nalgún momento é: hai vida máis aló da Terra? Pode haber vida noutros lugares do Universo? A todos nos gustaría que a resposta fose si, pero iso tamén nos leva a pensar se esa vida sería como a nosa ou se manifestaría de xeitos distintos, non tendo por que asociala a esa imaxe tan do cine que son os extraterrestres de grandes ollos e corpos delgados. Ademais, dende que a tecnoloxía nos permite explorar o espazo, a pregunta tamén é: onde podería atoparse a vida e como buscala? Da man de Ester Lázaro, astrobióloga do Centro de Astrobioloxía (CAB) do CSIC, participante nunha conferencia organizada pola Real Academia Galega de Ciencias (RAGC) tratamos de respostar a estas preguntas.

Hoxe por hoxe, o único que sabemos é que A Terra é o único lugar onde temos a certeza de que existe vida. Pero para a investigadora, "o máis marabilloso da vida na Terra é a gran variedade de formas nas que se manifesta: temos formas de vida intelixente como a humana, pero tamén temos moitas outras que funcionan simplemente a base de instintos, que están ancladas ao chan e nin se moven, como o mundo vexetal, e tamén todo un sinfín de microorganismos, formas de vida que nin sequera podemos ver cos nosos propios ollos". Curiosamente, "esta última é a vida máis abundante, non a macroscópica, a que podemos ver". Así, Lázaro asegura que "en masa somos máis que as bacterias, pero, en número, as bacterias son moitísimas máis, de feito estímase que hai na Terra da orde de 10 elevado a 29 bacterias". Na actualidade hai uns 8 millóns de especies catalogadas, pero "este número vaise multiplicar por varias cifras cando o mundo microscópico comece a ser catalogado mellor".

A estes seres vivos indiscutibles habería que sumar outras estruturas que por moitos científicos nin sequera se consideran vida: os virus, que para a astrobióloga, "aínda que non sexan vida como tal, parécense moito á vida, están feitos dos mesmos ingredientes que a vida", polo que, "se atopásemos virus nun planeta sería unha proba moi grande de que nel hai vida". Sexa como fose, para Lázaro está claro que "se na Terra a maior parte das formas de vida son microscópicas, podemos ir pensando que cando exploremos outros lugares do universo quizáis as formas de vida que máis facilmente atopemos sexan tamén estas, pois será moito máis difícil atopar seres semellantes a animais ou plantas que bacterias máis sinxelas".

Preguntarse se hai vida fóra da Terra é equivalente a preguntarse se a vida é un fenómeno singular que aconteceu só unha vez no noso planeta por unha serie de circunstancias fortuítas ou se, pola contra, a vida é un fenómeno común que acontece inevitablemente unha vez se dan unha serie de circunstancias que permiten que vaia aumentando a complexidade química. E é que "a materia viva está composta por moitos elementos que establecen moitas interaccións que, á súa vez, levan a que na vida xurdan propiedades emerxentes que non se poden deducir da suma das propiedades deses elementos que están interaccionando". Por exemplo: unha proteína está formada por unidades máis simples, que son os aminoácidos, e se collemos todos os aminoácidos que forman unha proteína e os poñemos nunha solución non vai pasar nada, non van facer nada, pero si se encadean e forman unha proteína, ao introducila en medio acuoso, vaise plegar ata conseguir a capacidade de realizar reaccións.

"SABEMOS QUE UN SER VIVO SEMPRE PROCEDE DE OUTRO, PERO ANTES DE XURDIR A MATERIA VIVA TIVO QUE HABER TRANSFORMACIÓN DE MATERIA INERTE"

Para dar resposta a como pode xurdir a vida noutros planetas está precisamente a astrobioloxía. Pero antes de poder respostar a isto a astrobioloxía céntrase en entender como xurdiron os seres vivos terrestres e en que condicións puideron prosperar, para saber onde buscar posteriormente. Con todo, Lázado confesa que "a astrobioloxía atópase cun problema xa dende os seus comezos: o seu obxecto de estudo, a vida na Terra, non ten unha definición sinxela: se vamos a outro planeta con compoñentes físico-químicas moi distintas ás da Terra a vida podería adoptar outras formas e poderíanos custar recoñecer esas formas como seres vivos". Por iso, precísase definir o que se vai buscar. "No mundo actual sabemos que un ser vivo sempre procede doutro ser vivo, non hai xeración espontánea pero, alo menos unha vez na historia da Terra, a vida tivo que xurdir da materia inerte", plantexa a investigadora.

Así, "antes de que xurdir a materia viva tivo que haber transformación de materia inerte en materia viva, e iso foi un proceso que durou centos de millóns de anos e seguramente sexa moi difícil dicir onde se produciu a transición como tal, porque foi un proceso continuo". De feito, a astrobióloga apunta a que "mesmo podería acontecer que as formas máis primitivas de vida que xa non existen no noso planeta se parecesen máis a materia inerte que a materia viva". Isto dificulta moito o recoñecer vida noutros planetas. Polo tanto, para Lázaro, "precisamos captar que é o esencial da vida na Terra, para saber que é o que si ou si ten que estar presente tanto na vida na Terra como na vida extraterrestre".

"TODOS OS SERES VIVOS, DE BACTERIAS A HUMANOS, TEMOS ELEVADAS COINCIDENCIAS A NIVEL MOLECULAR, PORQUE TIVEMOS UN ANTEPASADO COMÚN"

Observando toda a variedade de seres vivos que hai na Terra, que é o que teñen todos en común? "Aínda que a nivel macroscópico e de funcionamento vexamos que son moi diferentes, indo ao nivel molecular, algo que só puidemos facer dende a segunda métade do século pasado, observamos que a forma na que se manifesta a vida a nivel molecular é extraordinariamente parecida en todos os seres vivos: todos estamos formados por ácidos nucleicos, proteínas, lípidos e hidratos de carbono; todos posuímos unha organización celular, xa sexa unha soa célula ou agregados de células; e no interior desas células están acontecendo procesos moi similares", explica Lázaro. Así as cousas, asegura que "agora mesmo existe un consenso xeralizado de que o elevado nivel de coincidencia que existe a nivel molecular en todos os seres vivos só se pode explicar se toda a vida na Terra procede dun mesmo antepasado común".

A ese último ancestro común denomínaselle LUCA, e "sería o último ser vivo do cal descendemos todos os seres vivos que estamos agora mesmo sobre a Terra". LUCA foise diversificando ata dar lugar a todas as formas de vida. Pero ata chegar a LUCA tivo que haber toda unha serie de procesos na Terra primitiva. A investigadora do CSIC está convencida de que "seguramente na Terra primitiva houbo moitos intentos de vida, seguramente houbo moitas vías posibles cara a vida, pero de todos eses intentos, só un prosperou, que é o que deu lugar a LUCA". E isto, aínda que nos relaciona a todos os seres vivos, plantexa un problema á hora de definir as características esenciais da vida: "Todo o que vemos en todos os seres vivos quizáis sexa características que se foron mantendo porque se foron herdando dese antepasado común, guiámonos por unha serie de regras, arbitrarias, que poderían ter sido outras, pero que son as que son porque as herdamos dese antepasado común".

"A VIDA SEMPRE TRANSFORMA ENERXÍA A TRAVÉS DO METABOLISMO, PERO AS FONTES DE ENERXÍA QUE EMPREGA PODEN SER DIFERENTES"

Así as cousas, para definir a vida hai que deixar de pensar nas súas manifestacións concretas na Terra e pensar nos procesos polos que se chega a ela. Que fai a vida? Para a astrobióloga, o máis importante é que "a vida leva a cabo unha transformación da materia que hai no medio para convertila en materia que dará lugar ao estado de cada ser vivo". E cales son as fontes de enerxía que usa a vida para transformar esa materia? Depende, "as plantas e algunhas bacterias usan a luz solar, nós e os animais usamos a enerxía almacenada en enlaces que compoñen os compostos que forman outros seres vivos, e outras bacterias usan a enerxía que se desprende nalgunhas reaccións que teñen lugar no ambiente".

Sexa cal sexa a fonte de enerxía, "sempre transforman materia a través do metabolismo nun composto chamado ATP (molécula portadora da enerxía primaria de todos os seres vivos), e todas as formas de vida na Terra chegan a ese composto". Agora ben, noutros planetas, "pode haber seres vivos que conseguisen acoplar outras fontes de enerxía para realizar ese metabolismo, como a gravidade, os mareas ou o vento". O único esencial para a vida como tal é que se produza esa transformación de enerxía, o particular xa sería a fonte de enerxía que se use. Todas as propiedades máis xerais que ten a vida derivan desta. E todos escoitamos algunha vez que a vida almacena información, porque precisa saber como transformar esa enerxía, como realizar o metabolismo e como levar a cabo todas as reaccións que están implicadas en transformacións enerxéticas, así como para saber como sintetizar compoñentes das células a partir de varios elementos. Por exemplo, como a partir da unión dun óvulo e un espermatozoide, dúas células, pode desenvolverse un embrión, un organismo complexo.

"A LINGUAXE DA VIDA É UNIVERSAL, É SEMPRE A MESMA, UNHA ORDE DE LETRAS CONTIDA NO ADN SIGNIFICA O MESMO NUNHA BACTERIA QUE NUN ELEFANTE"

E onde se almacena a información das formas de vida terrestre? No ADN, "unha molécula formada por dúas cadeas entrelazadas, cada unha formada pola unión de catro unidades máis simples, os nucleótidos: Adenina, Timina, Citosina e Guanina". Como apunta a astrobióloga, "a orde na que se dispón a información da vida ten o mesmo significado nunha bacteria que nun ser humano, e componse desas catro bases". "A linguaxe da vida é universal, é sempre a mesma: unha orde de letras significa o mesmo nunha bacteria que nun elefante ou nun ser humano, o cal é a proba máis evidente de que procedemos dun antepasado común", conclúe Lázaro. Quere isto dicir que debemos buscar ADN en Marte? Non necesariamente, pois esa información podería almacenarse noutra molécula, o que habería é que atopar unha molécula que almacenase información, a forma podería variar moito. Por exemplo, e sen ir máis lonxe, a tecnoloxía actual almacena moita información en código binario.

Ademais, aínda que a evolución sempre se asocia á vida, é consecuencia das formas de vida anteriores, porque a evolución xorde a causa de que a información xenética ten que ser copiada e pasar dunha xeración ás seguintes. E, como explica a investigadora, "a evolución dáse porque cando se copia a información xenética, esas letras que hai nos xenomas levan erros, chamados mutacións, que veñen a ser cambios na orde na que se dispoñen esas letras". "Cando se producen eses cambios dán lugar a poboacións de organismos que non son iguais entre si, algo que acontece en todas as especies, e uns teñen mellores capacidades que outros para adaptarse ao medio, polo que son os que sobreviven e pasan a súa información ás vindeiras xeracións", apunta Lázaro. Así é como dun antepasado común, LUCA, orixináronse todas as formas de vida que temos na Terra.

"A VIDA PRECISA DUN COMPARTIMENTO QUE DELIMITE ONDE COMEZA E REMATA, PARA QUE METABOLISMO E INFORMACIÓN FUNCIONEN DE FORMA COORDINADA" 

E tamén foi grazas á evolución que "a vida se conseguiu adaptar a un medio en continuo cambio" e que "se foron conquistando novos nichos ecolóxicos". Agora mesmo hai vida practicamente en todos os lugares do planeta. Ademais, "a vida diversificouse", porque a partir dunha única especie xurdiron millóns. E tamén "a vida foi aumentando a súa complexidade", pasando de formas de vida máis simples como as bacterias a formas máis complexas como organismos multicelulares ata chegar ao propio ser humano que é quen de pensar e realizar movementos complexos.

Por outra banda, outra característica que si ou si precisa a vida é un compartimento, porque "se tivésemos moléculas capaces de levar a cabo as reaccións precisas para a vida pero disoltas no medio, nunca poderían levar a cabo as reaccións que precisa a vida de forma integrada, precisamos un compartimento que delimite onde comeza a vida e onde remata, para que o metabolismo e a información poidan funcionar de forma coordinada", explica a astrobióloga. En concreto, os compartimentos das nosas células están formados por unha membrana lipídica, pero como concede a investigadora, "isto non tivo por que ser sempre así, quizáis na orixe da vida, cando estaban comezando os procesos que culminaron en LUCA esas primitivas formas de vida usasen pequenas cavidades en rochas que permitisen que eses compoñentes da vida non se diluísen no medio". Se vamos a outro planeta, quizáis non atopemos membranas semellantes ás das nosas células. O esencial é que haxa un compartimento, pero a forma dese compartimento pode ser moi diferente.

"A MAIORÍA DAS COMPOÑENTES BÁSICAS DA VIDA PUIDERON SER SINTETIZADAS EN REACCIÓNS QUÍMICAS FEITAS EN LABORATORIOS"

Pero o feito de que os seres vivos sexamos sistemas cunha orde moi elevada semella contradicir as leis da física, pois como argumenta Lázaro, "o segundo principio da termodinámica, explicado de forma burda, di que é máis fácil ter un sistema distribuído ao chou que un sistema ordenado seguindo un certo criterio, xa que a entropía sempre tende a aumentar". Fronte a isto, "os seres vivos somos sistemas moi ordenados, cunha moi baixa entropía". Como é posible entón que poidamos manter esa orde interna? Grazas á enerxía que obtemos do metabolismo. E, "sempre que a enerxía se transforma parte dela disípase en forma de calor" e, para a investigadora, "aquí podería estar o verdadeiro significado de por que xurde a vida". Ao londo da cadea alimentaria, cando uns seres vivos van consumindo aos outros, a enerxía non se aproveita de todo, vaise disipando en forma de calor. E iso acontece porque "os seres vivos somos sistemas abertos", conclúe a astrobióloga.

Podemos atopar seres coma nós e os que coñecemos na Terra fóra dela? Lázaro amósase convencida de que si. Por que motivo? Porque, como explica, "a maioría das compoñentes básicas da vida puideron ser sintetizadas en reaccións químicas feitas en laboratorios, experimentos que xa comezaron no ano 1953". "Puxéronse nunha cámara os compoñentes que se cría que formaran parte da atmosfera primitiva, sometéuselles a un chispazo eléctrico e viuse que ao cabo do tempo se formaran varias das compoñentes da vida: aminoácidos, bases dos nucleótidos, algúns glúcidos...", apunta, asegurando que estes experimentos "repetíronse ata a saciedade posteriormente dando orixe mesmo a un novo campo de investigación: a química prebiótica", cuxo obxectivo é "sintetizar as compoñentes da vida en condicións da terra primitiva e cas compoñentes que puido haber nesa terra primitiva".

"A VIDA É MOI ROBUSTA E PODE ABRIRSE CAMIÑO EN CONDICIÓNS MOI EXTREMAS, AS CONDICIÓNS DOUTROS PLANETAS NON TEÑEN QUE SER COMO AS DA TERRA"

O importante agora é saber se esas vías posibles para que apareza a vida están abertas tamén noutros planetas. E non só se poden recrear eses compostos no laboratorio, senón que os meteoritos, os cometas e as nubes de pó interestelar están sintetizando materia orgánica. A astrobióloga asegura que "cada vez se están catalogando máis moléculas orgánicas no Universo". Pero como é posible que se forme materia orgánica a partir dese pó interestelar? "Eses granos de pó serían silicatos recubertos de xeo, auga, metanol e outras moléculas e, cando sobre elas incide a calor das estrelas ou os raios cósmicos, eses compostos reaccionan entre eles formando moléculas que son moitas das precursoras desa química prebiótica", explica Lázaro.

Ademais, a investigadora do CSIC asegura que outra razón para pensar que pode haber vida noutros planetas é que "a vida é moi robusta e pode abrirse camiño en condicións moi extremas". De feito, na propia Terra atopouse vida en lugares con temperaturas de máis de 120 graos, nos lagos xélidos da Antártida con temperaturas semellantes ás que hai baixo as lúas xeadas de Saturno ou Xúpiter, no deserto de Atakama onde a radiación é moi intensa e a auga case inexistente como acontece en Marte ou en Riotinto onde a vida usa como fonte de enerxía a oxidación da pirita producindo como un subproduto ácido sulfúrico que acidifica o río e produce a oxidación do ferro e outros metais dando esa cor vermella ao río. "Atopar vida en todos eses lugares fainos pensar que non temos que atopar un planeta con condicións exactamente iguais que a Terra, senón que pode que sexa moi diferente á Terra e a vida exista", conclúe Lázaro.

"EU SI CREO FIRMEMENTE QUE HAI VIDA NOUTROS PLANETAS, PERO É MOI DIFÍCIL ATOPAR ALGO NUN LUGAR QUE NON PODEMOS ANALIZAR E DICIR QUE É VIDA"

Por se todas estas non fosen razóns suficientes para pensar que hai vida noutros planetas, a astrobióloga apunta a que "o número de planetas que existen é de centos de trillóns e, cando hai tantos escenarios posibles para que se dea a vida, como non vai ter xurdido nalgún deles? Eu si creo firmemente que hai vida noutros planetas", pero "o problema é que todos eses planetas están moi lonxe e buscar vida neles é moi difícil, porque non chega a vida humana". Buscar vida no Sistema Solar coa tecnoloxía actual é máis ou menos sinxelo. Agora mesmo hai orbitadores xirando ao redor de Marte que están fotografando a súa superficie e mesmo pequenos Roberts, vehículos que se desprazan pola superficie do planeta con tecnoloxía equipada moi precisa que permite facer unha caracterización dos minerais, o terreo, os gases preto da superficie e buscar signos de vida, biomarcadores, pero "é moi difícil atopar algo nun lugar que non podemos analizar e afirmar que iso é vida sen ter dúbidas".

Os biomarcadores que se buscan, como tal, son elementos, moléculas ou outro tipo de estruturas ou procesos que poden ser usados como evidencia da vida pasada ou presente e que non poden ter orixe en procesos abióticos. Así, agora estanse dirixindo os esforzos cara a procura de moléculas semellantes ás que compoñen a vida terrestres ou subprodutos da súa degradación. Xa hai chips que levan pegados moitos anticorpos dirixidos fronte a moitas moléculas da vida terrestre e mesmo para as que xa non están na vida pero si o estiveron no pasado. Se se consigue a súa aprobación e se manda a Marte poderían reaccionar de forma específica coas moléculas para as que eses anticorpos foron deseñados e, obtendo un sinal positivo, poderíamos ter evidencia de que hai vida en Marte. E como esta hai outras moitas formas de buscar vida: buscar evidencias de moléculas de metabolismo, análisis espectroscópico da luz emitida por unha estrela cando un planeta pasa por diante, búsqueda de moléculas que a vida libera á atmosfera...

"A VIDA PRECISA DUNHA FONTE DE ENERXÍA, DE ELEMENTOS COS QUE CONSTRUÍR MOLÉCULAS BIOLÓXICAS, DE ESTABILIDADE E DUN SOLVENTE"

Pero aínda con todo iso, "é moi difícil afirmar con certeza que nun planeta hai ou non vida sen coñecer os procesos químicos e biolóxicos que están tendo lugar nel". Por exemplo, se se observa a atmosfera da Terra buscando signos de vida na actualidade, podemos identificar o osíxeno, o metano e o ozono como moléculas indicadoras da vida. Pero, como explica a investigadora, "por atopar osíxeno nun exoplaneta non podemos afirmar de entrada que sexa un signo de vida, porque este pódese formar pola disociación da auga". E tamén pode acontecer ao contrario, "que non atopemos osíxeno, pero que haxa vida igualmente", porque "na propia Terra hasta fai 2.000 millóns de anos non houbo osíxeno, de feito cando o osíxeno apareceu era velenoso para a maior parte da vida na Terra, que se foi adaptando".

"TAN IMPORTANTE É A AUGA COMO SOLVENTE QUE A ZONA DE HABITABILIDADE DEFÍNESE COMO AQUELA NA QUE OS PLANETAS PODEN CONTER AUGA LÍQUIDA"

Entón, que requisitos precisa a vida para dárse noutro planeta? Precisa unha fonte de enerxía, algo que "non é un problema porque as fontes de enerxía no Universo son moi abundantes, as mesmas estrelas son fontes de enerxía moi potente". Tamén elementos químicos cos que construír as moléculas biolóxicas, e o máis abundante na Terra é o carbono, tamén moi abundante no Universo e "o mellor elemento para construír moléculas biolóxicas pola súa versatilidade á hora de formar enlaces químicos, ben con el mesmo ou ben con outros elementos como o osíxeno". Ademais, precísanse valores das variables físico-químicas compatibles coa estabilidade, pois aínda que hai vida en condicións moi adversas, "moitos dos planetas que se están detectando agora son Xúpiteres quentes, que están moi preto da súa estrela e que teñen temperaturas de máis de 1.000 graos que non permiten que ningunha molécula permaneza estable".

E a radiación tamén faría que as moléculas non estivesen estables. A maiores, precísase dun solvente, porque "as reaccións para a vida teñen que levarse a cabo en medio líquido, onde as moléculas se moven máis rapidamente, e o mellor solvente que coñecemos é a auga, que ten a particularidade de que as súas moléculas poden reaccionar entre elas formando unha rede que lles dá unhas particularidades para formar estruturas cunha función específica". Ademais a auga tamén aguanta líquida nun rango de temperaturas moi amplo. De feito, "tan importante é a auga que a zona de habitabilidade defínese como a zona ao redor dunha estrela na que os planetas asociados poden manter auga líquida de xeito estable na súa superficie". E a investigadora incide no feito de que estea presente de xeito estable, pois "non vale que a auga estea presente 300 anos, senón que probablemente para que xurda a vida tería que estalo 300 millóns, pois a vida non aparece de súpeto".

"HOXE SABEMOS QUE A MAIOR DIVERSIDADE BIOLÓXICA ESTÁ BAIXO TERRA; QUIZÁIS NOUTROS PLANETAS TAMÉN SEXA ASÍ"

Ademais tamén apunta a que habería que incluír dentro de zona de habitabilidade a auga no subsolo. "Hoxe sabemos que a maior diversidade biolóxica está baixo terra, aínda que case non empezamos a caracterizala", explica a astrobióloga, que explica que "iso quere dicir que aínda que na superficie de Marte a auga estea conxelada, quizáis no subsolo poida haber vida, porque alí as condicións de presión poden favorecer que a auga estea en estado líquido". De feito, as próximas misións que se manden a Marte van perforar a superficie do planeta para tratar de coller rochas a uns dous metros de profundidade, "porque en estudos feitos na Terra, viuse que precísanse dous metros baixo terra para que a vida en Marte estivese protexida da radiación ultravioleta".

E dentro da definición de zona de habitabilidade tamén sería moi importante ter en conta non só a enerxía da estrela, senón a enerxía gravitatoria que planetas moi grandes exercen sobre os seus satélites. Lázaro pon como exemplo, dentro do noso Sistema Solar, a Xúpiter, "un xigante gasoso que exerce atracción sobre os seus satélites e deforma a súa superficie, xerando un calor que permite que baixo a superficie xeada existan xigantes océanos quentes". É por iso que "dentro do Sistema Solar é onde temos as mellores expectativas de atopar vida, especialmente nesas lúas xeadas de Xúpiter".

"A MAIOR PARTE DA HISTORIA DA TERRA ESTIVO DOMINADA POLAS BACTERIAS, QUE NON SE EXTINGUIRON CANDO APARECERON SERES MÁIS AVANZADOS"

Finalmente, é preciso entender que para poder atopar vida esta tense que estar dando ao mesmo tempo que o noso. A investigadora do CSIC lembra que o noso planeta se formou fai 4.500 millóns de anos e os primeiros signos de vida bacteriana apareceron nel fai 3.500 millóns de anos. O segundo bombardeo de meteoritos rematou fai 3.800 millóns e quédanos un espazo no medio que, aínda que pareza moito, "é un tempo moi curto para que todos os procesos que desembocan na orixe da vida puidesen ter lugar". Así, fai 3.500 millóns de anos non só había bacterias, senón que xa eran quen de facer a fotosíntese, co cal LUCA puido xurdir fai 3.800 millóns de anos. "A vida na Terra apareceu moi rápido", explica, e engade que foi fai 2.000 millóns cando se produxo ese enriquecemento en osíxeno da atmósfera, que "foi moi importante para a evolución da vida".

Tampouco hai que esquecer que fai 66 millóns de anos aconteceu outro evento: caeu un meteorito na Península do Iucatán que rematou con moitas formas de vida como os dinosaurios, permitindo que dominaran outras como os mamíferos, o que permitiu a aparición do home fai 250.000 anos. Observando todo o proceso, a astrobióloga evidencia que "a maior parte da Historia do noso planeta estivo dominada polas bacterias, que non se extinguiron aínda que aparecesen seres moito máis avanzados que elas como animais ou o ser humano, e o ser humano desaparecerá e elas seguirán estando aí, polo tanto, se imos buscando vida fóra da Terra, o máis sinxelo é que atopemos seres microscópicos, semellantes ás bacterias".

"DE HABER VIDA INTELIXENTE FÓRA, TEMOS QUE COINCIDIR NO TEMPO E ESTAR Á DISTANCIA ADECUADA COMO PARA PODER MANDAR OU RECOÑECER SINAIS"

Que acontece coa vida intelixente? "É o que a todos nos gustaría, co que todos soñamos, podernos comunicar con outra civilización, e é algo que se busca dende os 70, na procura de sinais electromagnéticos que non teñan lugar en fenómenos naturais, pero a realidade é que non se atopou nada", lamenta a investigadora, que con todo sostén que a pode haber, "pero estamos destinados a non atoparnos". "Vai ser moi difícil atopar vida intelixente fóra da Terra, quizáis porque a evolución da complexidade non aconteza noutros planetas, quizáis noutros planetas se quede en microorganismos, porque que na Terra chegásemos nós debeuse a un compendio de circunstancias que noutros lugares ao mellor non aconteceu", apunta. Por se isto fose pouco, "de haber vida intelixente fóra, temos que coincidir no tempo e estar á distancia adecuada da outra civilización en condicións de mandarnos sinais e recoñecer as nosas", conclúe. O ser humano non foi detectable ata fai ben pouco, cando comezou a mandar sinais de radio ao espazo, quen nos di que se hai outras civilizacións o sexan?